Własnoręcznie robiony dżem, domowy przecier z pomidorów, bigos, soki lub marynowane grzyby możemy z powodzeniem przechowywać w słoikach. Aby mogły bezpiecznie pozostawać poza lodówką należy przeprowadzić proces pasteryzacji. To najlepszy i najbardziej popularny, domowy sposób na konserwację i zabezpieczenie przetworów przed zepsuciem. Pasteryzacja daje możliwość długiego przechowywania gotowych potraw lub półproduktów, których możemy użyć do komponowania dań z owoców i warzyw poza sezonem ich występowania. Co to jest pasteryzacja Pasteryzacja na mokro, czyli wekowanie słoików w garnku Pasteryzacja na sucho, czyli jak pasteryzować słoiki w piekarniku Jak długo pasteryzować przetwory Jak dostosować czas do poszczególnych rodzajów przetworów Jak pasteryzować sok Tyndalizacja – bezpieczne wekowanie mięsa Tyndalizacja krok po kroku Wekowanie słoików pod przykryciem Sterylizacja – wyparzanie słoików na przetwory Wyparzanie w garnku Wyparzanie w piekarniku Wyprażanie w mikrofali Wyparzanie w zmywarce Przemywanie spirytusem Udana pasteryzacja – o czym należy pamiętać 1. Co to jest pasteryzacja Robiąc zdrowe zapasy na zimę, najczęściej zamykamy domowe przetwory w słoikach, by jak najdłużej zachowały swój smak i cenne wartości. Jeśli chcemy uzyskać zamierzony efekt, musimy pamiętać o podstawowych zasadach pasteryzacji, które są dość proste. Wszystkie czynności możemy wykonać samodzielnie, ale z należytą uwagą i jak najwyższą starannością. Przede wszystkim powinniśmy zarezerwować wystarczającą ilość czasu, uzbroić się w odrobinę cierpliwości oraz zadbać o wszystkie niezbędne akcesoria do pasteryzacji. Proces pasteryzacji polega na podgrzewaniu żywności zamkniętej w szczelnych, szklanych naczyniach, które podgrzewa się do odpowiedniej temperatury. Ma za zadanie niszczenie chorobotwórczych drobnoustrojów oraz zahamowanie ich namnażania. Prawidłowo wykonana pasteryzacja nie wpływa na smak i wartość odżywczą przetworów. Pasteryzacja może być wykonana na dwa sposoby – na mokro i na sucho. Oba sposoby są równie skuteczne, dlatego możemy wykorzystać ten, który jest dla nas bardziej wygodny. Pasteryzacja na mokro, czyli wekowanie słoików w garnku Tradycyjnym i do dziś najbardziej popularnym sposobem pasteryzacji przetworów jest pasteryzacja na mokro, czyli gotowanie zamkniętych słoików wraz z zawartością. Do pasteryzacji na mokro należy wybrać garnek na tyle duży, aby umieszczone w nim słoiki nie stykały się ani ze sobą, ani z jego ściankami. Możemy użyć dużego garnka ze stali nierdzewnej, ale równie dobrze sprawdzi się w tej roli niedrogi garnek emaliowany. Oprócz ścianek garnka, słoiki nie powinny również dotykać bezpośrednio jego dna, które nagrzewa się najszybciej i może doprowadzić do nierównomiernego nagrzewania słoika. W takiej sytuacji słoiki mogą popękać i wszystkie starania pójdą na marne. Można znaleźć garnki ze specjalną wkładką oddzielająca słoiki od dna, jednak w zupełności wystarczy do tego ułożona na dnie bawełniana ścierka, która równie dobrze odizoluje słoiki i zminimalizuje ryzyko ich pęknięcia. Gdy ułożymy w garnku wszystkie słoiki, zalewamy je wodą o temperaturze zbliżonej do temperatury przetworów do ¾ wysokości słoików. Zimne słoiki zawsze zalewamy zimną wodą i powoli podgrzewamy na najmniejszym ogniu. Czas pasteryzacji może być różny, jednak nie krótszy niż 20 minut, licząc od momentu zagotowania wody. Jak długo należy pasteryzować słoiki? Zależy to od ich wielkości i rodzaju przetworów. Najkrócej będzie trwała pasteryzacja kompotów czy soków, nieco dłużej gęstych zup, a najwięcej czasu zajmie nam pasteryzacja buraczków, ogórków lub innych zapraw składających się z większych i twardszych składników. Aby zawartość słoików nie rozgotowała się i nie straciła swoich wartości oraz walorów smakowych, nie należy ich gotować zbyt długo. Słoiki typu twist-off układamy do góry dnem, przykrywamy ściereczką i czekamy aż ostygną. Słoików typu weck nie odwracamy, jedynie przykrywamy i pozostawiamy do ostygnięcia. Prawidłowo wykonana pasteryzacja w garnku jest bezpieczna i daje pewność, że przetwory nie zepsują się i przetrwają niejeden sezon. Pasteryzacja na sucho, czyli jak pasteryzować słoiki w piekarniku Drugim sposobem łatwej konserwacji domowych przetworów jest sucha pasteryzacja przy użyciu piekarnika. Ustawiamy zamknięte słoiki z przetworami na blaszce wyłożonej bawełnianą ściereczką lub gazą w taki sposób, aby nie dotykały ścianek piekarnika, ani nie stykały się ze sobą. Możemy również ustawić słoik na blaszce wypełnionej wodą. W takim wypadku powinna to być głębsza blacha do pieczenia o rancie wysokości kilku centymetrów, aby mogła zmieścić wystarczającą ilość wody. Podobnie jak w przypadku pasteryzacji w garnku, gorące słoiki wstawiamy do nagrzanego piekarnika, a zimne do zimnego, aby nagrzewały się powoli, razem z całym piekarnikiem. Program piekarnika ustawiamy na 130°C i pasteryzujemy od 30 do mniej więcej 40 minut. Należy pamiętać, aby nie wydłużać zbyt mocno tego czasu, ponieważ przetwory mogą stracić swoje właściwości. Czas pasteryzacji zawsze liczymy od momentu, w którym piekarnik osiągnie wymaganą temperaturę. W odpowiednim momencie wyłączamy piekarnik, ale słoiki pozostawiamy w środku, by powoli ostygły. Po wyjęciu słoiki typu twist-off stawiamy do góry dnem, sprawdzając w ten sposób czy są szczelnie zamknięte. Pasteryzacja słoików w piekarniku jest prosta i wygodna. Możemy w ten sposób przedłużać świeżość każdego rodzaju przetworów. Z równym powodzeniem możemy pasteryzować słoiki w piekarniku elektrycznym, jak i gazowym, a także w piekarniku z termoobiegiem. 2. Jak długo pasteryzować przetwory Czas pasteryzacji przetworów zawsze należy dostosować do zawartości i wielkości słoików. Dobieramy go indywidualnie, uwzględniając rodzaj produktów spożywczych, ich konsystencję oraz wielkość kawałków poszczególnych składników. Musimy pamiętać, że przetwory zamknięte w większych słoikach nagrzewają się dłużej niż małe słoiczki z niewielką zawartością. Pasteryzacja przetworów o płynnej konsystencji, takich jak soki czy syropy, powinna być nieco krótsza niż pasteryzacja powideł lub dżemu o gęstej, jednorodnej konsystencji. Podobnie przetwory z warzyw o konsystencji kremu pasteryzujemy krócej niż kawałki warzyw w zalewie, a pasteryzacja pomidorów w postaci przecieru pomidorowego może trwać krócej niż pasteryzacja buraczków marynowanych w całości lub w dużych kawałkach. Ponieważ nie ma jednego, uniwersalnego czasu pasteryzacji, musimy uwzględnić wszystkie zależności. Jednak należy pamiętać, że pasteryzacja nie może być ani za krótka, ani za długa. Zbyt krótka pasteryzacja nie zabezpieczy dostatecznie zapraw przed zepsuciem, a zbyt długie nagrzewanie może spowodować nadmierne rozgotowanie składników i stratę cennych wartości odżywczych. Jak dostosować czas do poszczególnych rodzajów przetworów Przetwory bardzo słodkie, takie jak konfitury, dżemy, owoce w cukrowej zalewie, syropy i gęste soki, a także kwaśne marynaty, takie jak grzyby w occie nie wymagają pasteryzacji. Wystarczy dokładna sterylizacja słoików i wekowanie pod przykryciem. Przetwory lekko kwaśne, czyli kiszonki, łagodne marynaty o niskim stężeniu octu, a także przetwory owocowe niesłodzone lub z małą ilością cukru pasteryzujemy w garnku około 20 minut w małych słoiczkach, a w dużych minimum 30 minut. Wyjątkiem jest domowy ketchup i przecier pomidorowy, który ze względu na półpłynną i jednolitą konsystencję można pasteryzować krócej, czyli około 15 minut. Natomiast pasteryzacja w piekarniku lekko kwaśnych przetworów powinna trwać od 30 do 40 minut w temperaturze 100-130°C z wykorzystaniem programu góra-dół. Przetwory kwaśne, czyli marynaty warzywne i owocowe, takie jak marynowana papryka i ogórki, a także gruszki i śliwki w occie możemy pasteryzować nieco krócej. W garnku od 10 do 15 minut, natomiast w piekarniku od 15 do 20 minut w temperaturze 120-130°C z wykorzystaniem programu góra-dół. Przetwory warzywne bez octu, w których skład wchodzą warzywa w kawałkach, takie jak buraki, marchew, cebula, szparagi lub kabaczek najlepiej pasteryzować dwukrotnie. Pierwszy raz przez 40 minut, a po 24 godzinach powtórnie przez 30 minut. Natomiast starte warzywa w postaci sałatki pasteryzujemy jednokrotnie przez 15-20 minut. Dwukrotna pasteryzacja w piekarniku warzyw w kawałkach powinna trwać po 40 minut w temperaturze 120-130°C, a warzywne sałatki pasteryzujemy w piekarniku tylko raz przez 30 minut w temperaturze 120°C z wykorzystaniem programu góra-dół. Zupy warzywne, które mają zwykle płynną konsystencję i zawierają drobne kawałki warzyw najczęściej zamykamy w większych w słoikach. W takim przypadku proces pasteryzacji w garnku powinien trwać minimum 30 minut. Jeśli wybierzemy suchą pasteryzację w piekarniku, nastawiamy temperaturę na 150°C, program grzania góra-dół i pasteryzujemy 60 minut. Przetwory mięsne, takie jak gulasz pasztet lub mięsny bigos wymagają pasteryzacji trzykrotnej, czyli tyndalizacji. Pasteryzacja przetworów mięsnych o jednorodnej konsystencji, takich jak pasztet przy metodzie na mokro, czyli w garnku powinna trwać minimum 50, 50 i 30 minut w trzech dobowych cyklach. Przetwory o zwartej konsystencji, takie jak kotlety czy pieczeń lub zawierające kawałki mięsa o większej twardości jak gulasz, pasteryzujemy w garnku dłużej. Cały cykl to 60, 55, 30 minut w dobowych odstępach. Pasteryzacja mięsa w piekarniku powinna odbywać się również trzykrotnie w temperaturze 130°C i każdorazowo trwać 60 minut z wykorzystaniem programu góra-dół. Przetwory z grzybów bez octu, czyli grzyby gotowane lub duszone w sosie własnym, tak jak mięso, należy pasteryzować trzykrotnie co 24 godziny. Pasteryzacja grzybów w garnku powinna trwać trzy razy po 30 minut, a w piekarniku trzy razy po 40 minut w temperaturze 130°C z wykorzystaniem programu góra-dół. Pasteryzacja przetworów z grzybami i mięsem powinna być przeprowadzona tak, jak pasteryzacja przetworów z mięsem. 3. Jak pasteryzować sok Pasteryzowanie soku przeprowadzamy podobnie jak w przypadku innych zapraw. Możemy wybrać zarówno pasteryzację na mokro, jak i suchą pasteryzację w piekarniku. Tak jak inne przetwory, soki możemy zamykać w słoikach typu twist-off lub wekach, jednak o wiele wygodniej będzie przechowywać je w butelce, z której łatwiej przelać sok do docelowego naczynia. Możemy wykorzystać szklane butelki o ciekawych kształtach zamykane hermetycznym klipsem lub butelki z kolorowymi zakrętkami przeznaczone specjalnie do przechowywania domowej roboty soków lub napojów. Pasteryzacja soku w butelkach z metalowymi nakrętkami przebiega dokładnie tak, jak pasteryzacja słoików typu twist-off. Wyparzone butelki napełniamy płynem, wstawiamy je do piekarnika lub wysokiego garnka z wodą sięgającą do poziomu soku lub kompotu zamkniętego w butelkach i pasteryzujemy zgodnie z metodą. Klarowniejsze płyny nagrzewają się dość szybko i równomiernie, dlatego wystarczy minimalny czas pasteryzacji dostosowany jedynie do wielkości butelek. Podobnie jak w przypadku słoików do schłodzenia, ustawiamy je do góry dnem z tą różnicą, że należy je dobrze zabezpieczyć przed przewróceniem. Pasteryzacja soków w butelkach z korkiem przebiega podobnie. Do wyparzonych butelek nalewamy sok, ale w tym wypadku prawie do samego końca. Następnie wciskamy korek i zabezpieczamy metalowym drucikiem tak, by pod wpływem temperatury zwiększającej objętość płynu nie został wypchnięty. Po prawidłowym wciśnięciu korka powinno wypłynąć z butelki kilka kropel płynu. Szczelnie zamknięte butelki wstawiamy do piekarnika lub wysokiego garnka z wodą sięgającą do poziomu płynu i pasteryzujemy tak długo, jak wymaga tego wybrany sposób pasteryzacji. Po wyjęciu wycieramy butelki i dociskamy ponownie korki. Pasteryzowane soki po ostudzeniu należy przechowywać w chłodnym miejscu z dala od działania promieni słonecznych, dzięki czemu zachowają wszystkie wartości, smak i kolor. 4. Tyndalizacja – bezpieczne wekowanie mięsa Proces pojedynczej pasteryzacji nie sprawdza się zawsze przy konserwacji wszystkich przetworów. Niektóre składniki i rodzaje zapraw wymagają powtórzenia pasteryzacji. Zamykając w słoikach potrawy o niskiej zawartości cukru lub octu, a przede wszystkim potrawy mięsne, należy poddać je procesowi tyndalizacji, czyli dwu lub trzykrotnej pasteryzacji przeprowadzanej co 24 godziny. Termin tyndalizacja pochodzi od nazwiska irlandzkiego naukowca Johna Tyndalla, który zajmował się między innymi chemią fizyczną i bakteriologią. Tyndalizacja pozwala zabić nie tylko formy wegetatywne drobnoustrojów, które niszczy pierwsza pasteryzacja, ale także ich formy przetrwalnikowe, rozwijające się pod wpływem impulsu termicznego. Tyndalizacja krok po kroku Pierwszym etapem tyndalizacji jest podstawowa pasteryzacja szczelnie zamkniętych słoików z przetworami. Czas trwania pierwszej pasteryzacji powinien wynosić minimum 45 minut. Na tym etapie zniszczymy większość bakterii, których namnażanie powoduje psucie żywności. Proces ten przeprowadzamy zgodnie z wybraną metodą, po czym słoiki odstawiamy na 24 godziny. W drugim podejściu, po upływie 24 godzin od pierwszej pasteryzacji, ponawiamy cały proces. Tym razem pasteryzacja powinna również trwać minimum 45 minut. Pomoże to zniszczyć bakterie, które przeżyły pierwszą pasteryzację lub rozwinęły się z formy przetrwalnikowej pod wpływem ciepła. Następnie odstawiamy przetwory na kolejne 24 godziny. Trzecim, ostatnim krokiem tyndalizacji jest finalna, nieco krótsza pasteryzacja, która ma za zadanie całkowite zniszczenie form przetrwalnikowych. Tym razem wystarczy 30 minut, by zawekowane potrawy były w pełni sterylne. Tyndalizacja jest energochłonna, wymaga dodatkowego nakładu pracy i zajmuje trzykrotnie więcej czasu, jednak wielokrotnie przedłuża wekowanym potrawom okres przydatności do spożycia. Tak zakonserwowane przetwory można przechowywać w chłodnym, ciemnym miejscu nawet przez kilka lat bez obawy o utratę walorów smakowych. 5. Wekowanie słoików pod przykryciem Przetwory o bardzo wysokiej zawartości cukru i ostre marynaty o większym, czyli 2-3% stężeniu octu nie wymagają pasteryzacji w wysokiej temperaturze. Wystarczy wekowanie pod kocem. Jeśli chcemy skorzystać z tej metody, należy bardzo dokładnie wyparzyć słoiki. Kiedy są jeszcze gorące, przekładamy do nich również gorące przetwory i od razu starannie zamykamy. Rozgrzane słoiki odwracamy do góry dnem, by sprawdzić czy są szczelne. Całość zawijamy w gruby koc lub pierzynę i pozostawiamy do całkowitego wystudzenia. Kiedy słoiki wystygną sprawdzamy czy nakrętki są wklęsłe, a w wekach sprawdzamy czy rant i szklane wieczko dobrze przylegają do gumowej uszczelki. To znak, że słoiki są szczelnie zamknięte i można je przechowywać bezpiecznie w piwnicy, spiżarni lub innym chłodnym miejscu. Wekowanie słoików pod kocem jest bardzo wygodne i energooszczędne. W ten sposób można również wekować z powodzeniem bardzo słodkie dżemy, konfitury, syropy oraz soki o dużej zawartości cukru. 6. Sterylizacja – wyparzanie słoików na przetwory Aby skutecznie zabezpieczyć zaprawy przed szybkim zepsuciem, a także poprawnie przeprowadzić proces pasteryzacji, jeszcze przed umieszczeniem przetworów w szklanych naczyniach należy je dokładnie umyć i wysterylizować. Sterylność naczyń jest pierwszym i bardzo istotnym warunkiem powodzenia konserwacji przetworów. Wyparzanie słoików we wrzątku, w piekarniku, kuchence mikrofalowej lub zmywarce stanowi gwarancję zachowania 100% higieny. Wyparzanie w garnku Jeśli do przechowywania przetworów wybierzemy popularne, zamykane za pomocą nakręcanego, metalowego wieczka szklane słoiki typu twist off, powinniśmy wysterylizować nie tylko szklane naczynie, ale również jego zakrętkę. W tym celu słoiki i nakrętki przeznaczone do sterylizacji dokładnie myjemy i umieszczamy na 10 minut w garnku z wrzącą wodą. Należy ustawić je tak, by nie stykały się ściankami. Można włożyć je również do chłodnego garnka i zalać zimną wodą, zagotować i pozostawić w gorącej wodzie na 10 minut. Tak samo możemy wyparzyć słoiki typu weck, zamykane szklanym wieczkiem za pomocą metalowych klipsów i uszczelniane oddzielną, gumową uszczelką. Aby uszczelka służyła nam wielokrotnie, zamiast wyparzania w gorącej wodzie możemy przetrzeć ją dokładnie spirytusem. Gdy chcemy wyjąć z wody wyparzone, wciąż gorące słoiki, przyda się do tego bardzo praktyczny chwytak do słoików, dzięki któremu złapiemy gorące naczynie bez ryzyka przypadkowego poparzenia. Wyparzanie w piekarniku Do wyparzania w piekarniku wystarczy płaska blacha do pieczenia, na której układamy dokładnie umyte i wysuszone słoiki. Ze względu na wysoką temperaturę i możliwość uszkodzenia słoiki typu twist-off wstawiamy bez metalowych zakrętek, natomiast słoiki typu weck wstawiamy razem ze szklanym wieczkiem, ale bez gumowych uszczelek. Wszystkie uszczelki i metalowe zakrętki można wyparzyć osobno we wrzątku lub przetrzeć spirytusem. Otwarte słoiki i szklane przykrywki wstawiamy do zimnego piekarnika, który nagrzewamy do 100ºC i wyparzamy przez 20-30 minut. Nie należy wstawiać zimnych lub mokrych słoików do gorącego piekarnika, ponieważ przy gwałtownym nagrzewaniu szkło może popękać. Z tego samego powodu rozgrzanych słoików nie powinno wyjmować się od razu z piecyka. Należy pozostawić je wewnątrz przy lekko uchylonych drzwiach, czekając do całkowitego wystygnięcia. Wyprażanie w mikrofali Sterylizując naczynia w mikrofalówce, postępujemy nieco inaczej niż w przypadku piekarnika. Umyte słoiki wkładamy do kuchenki, wlewając w nie uprzednio niewielką ilość wody. Ustawiamy najwyższą moc i podgrzewamy je przez dwie minuty. Ze względu na wysoką temperaturę metalowe wieczka i gumowe uszczelki wyparzamy oddzielnie w garnku z wrzątkiem lub przecieramy spirytusem. Ta metoda wyparzania słoików jest nieco mniej ekonomiczna, ponieważ mikrofalówka zazwyczaj ma niewielką pojemność, ale za to przy kilku niewielkich słoiczkach cały proces zajmuje zaledwie kilka chwil. Wyparzanie w zmywarce Wyparzanie w zmywarce jest bardzo wygodne. Możemy wstawić do niej zarówno szklane słoiki, jak również metalowe wieczka. Należy pamiętać jednak, by ułożyć je osobno i nastawić program na 75°C. Do wyparzania w zmywarce nie dodajemy żadnych detergentów, a po wyjęciu naczynia opłukujemy gorącą wodą z czajnika. Przemywanie spirytusem Spirytus do sterylizacji słoików powinien zawierać 70% alkoholu. To nieco droższa, ale przydatna metoda, ponieważ możemy ją zastosować nawet w ostatniej chwili, tuż przed nałożeniem gorącego produktu. Wystarczy przetrzeć dokładnie płatkiem kosmetycznym zamoczonym w spirytusie wnętrze czystych pokrywek, a wcześniej umyte słoiki przepłukać w całości alkoholem. Tak przygotowane słoiki możemy wypełnić przetworami, a ranty przed zakręceniem dokładnie przetrzeć pozostałym spirytusem, aby usunąć dokładnie powstałe przy nalewaniu zabrudzenia, które mogłyby rozszczelnić zamknięcie. 7. Udana pasteryzacja – o czym należy pamiętać Aby proces pasteryzacji zakończył się pełnym sukcesem, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na kilka istotnych szczegółów. Przede wszystkim, wybierając słoiki do zapraw należy sprawdzić czy nie są wyszczerbione. Każdy odprysk lub nierówność sprawią, że wieczko lub uszczelka nie będzie dobrze przylegać do rantu słoika, co spowoduje rozszczelnienie, dostęp powietrza i psucie się zaprawy. W słoikach typu twist-off sprawdzamy również stan zakrętek, a w wekach stan gumowych uszczelek i szklanych wieczek. Zakrętki nie mogą mieć żadnych wgnieceń, a uszczelki nie mogą być sparciałe. Nawet raz użyta zakrętka może być niezauważalnie odkształcona, a przez to nieszczelna. Jeśli chcemy mieć pewność, że przetwory będą szczelne, powinniśmy za każdym razem zaopatrzyć się w nowe zakrętki. Warto nabyć większą ilość, aby mieć je pod ręką w przypadku konieczności powtórzenia nieudanej pasteryzacji. Gumowa uszczelka do słoika typu weck nie może być popękana. Jeśli chcemy używać jej wielokrotnie, lepiej umyć je w zimnej wodzie i przetrzeć spirytusem zamiast wyparzać w wysokiej temperaturze. Zabrudzenia słoika powstałe w trakcie nakładania zaprawy mogą również przyczynić się do rozszczelnienia. Dlatego przed nałożeniem wieczka należy przetrzeć je dokładnie ściereczką umoczona we wrzątku lub spirytusie. Jeśli chcemy uniknąć zabrudzeń, które mogą powstać w czasie napełniania weków, warto zaopatrzyć się w praktyczny, szeroki lejek do napełniania słoików. Nakładając przetwory do słoika, należy pozostawić 2-3 cm wolnej przestrzeni od jego górnej krawędzi. To miejsce na powietrze, które po ostygnięciu zmniejszy swoją objętość i utrzyma szczelność nakrętki pod ciśnieniem. Szczelność przetworów sprawdzamy po raz pierwszy, odwracając gorące słoiki do góry dnem, a po raz drugi po wystygnięciu. Kiedy słoiki są już zimne nakrętka powinna być wklęsła. To znak, że przetwory są szczelne, a pasteryzacja powiodła się. Aby gotowe przetwory zachowały smak, cenne wartości i kolor jak najdłużej, przechowujemy je w chłodnym miejscu, bez dostępu światła. Pasteryzacja to złożony proces dla cierpliwych. Nie należy zniechęcać się kilkoma nieudanymi próbami. Trening czyni mistrza, a zakonserwowane metodą pasteryzacji w domowym zaciszu przetwory urozmaicą menu przez niejeden sezon i przywołają wspomnienie gorącego lata. Skorzystajmy z możliwości jakie oferuje pasteryzacja i zachowajmy ulubione smaki.